زهره کامران آزاد
دبیر کانون کارآفرینی فارس
رییس کارگروه تخصصی بانوان کارآفرین فارس
برای روشن شدن جایگاه فرصت در کارآفرینی در این قسمت نگاه کوتاهی به فرایند کارآفرینی و تعاریفی از این فرایند که مشخصا مبتنی بر فرصت است داریم. کارآفرینی تجربهی ناگهانی “یافتم” نیست، کارآفرینی فرایندی است که در طول زمان و از طریق فازهای متمایز ولی کاملا وابسته به هم اتفاق میافتد. فازهای این فرایند به شرح زیر است:
شناسایی یک فرصت: فرایند کارآفرینی هنگامی شروع میشود که افراد یک فرصت- توان بالقوه برای خلق چیز جدید( کالا یا خدمات جدید، بازارهای جدید، فرایند تولید جدید، مواد اولیه جدید، راه های جدید برای سازماندهی تکنولوژی و ….) که از تغییر شرایط_ تغییر دانش، تکنولوژی، اقتصاد، سیاست، مسایل اجتماعی و شرایط جمعیت شناختی_ حاصل شده است را شناسایی میکنند.
تصمیم به توسعهی این فرصتها و تامین منابع اساسی: داشتن ایده برای محصول یا خدمت جدید یا شناسایی فرصت قدم اول در فرایند است. فرایند کارآفرینی به این دلیل اتفاق میافتد که اشخاص خاصی تصمیم گرفته اند و بر روی فرصت ویژه ای کار کرده اند.کارآفرینان میبایست طیف گسترده ای از منابع را تهیه کنند: اطلاعات پایه (درباره بازار، موضوعات محیطی و قانونی) منابع انسانی (شرکا و کارکنان) و منابع مالی. گرداوری این منابع یکی از مهم ترین فازهای فرایند کارآفرینی است و اگر با موفقیت انجام نشود؛ اهمیتی ندارد که فرصت ها چقدر جذابند.
راه اندازی کار و کسب جدید: هنگامی که منابع مورد نیاز تامین شد، کسب و کار جدید عملا میتواند آغاز شود. بعد از راه اندازی کسب و کار، کارآفرین فرایند را با ایجاد موفقیت و برداشت نتایج دنبال میکند.
تشخیص فرصت اولین قدم مهم و کلیدی در فرایند کارآفرینی است. کارآفرینی عبارت است از یک شیوه تفکر، استدلال و اقدام که با مشغولیت ذهنی معطوف به فرصت، رهیافت/ رویکرد کل گرا و رهبری متوازن همراه است. در قلب این فرایند ایجاد و تشخیص فرصتها قرار دارد که با آرزو و ابتکار عمل برای بهره برداری از این فرصت ها دنبال میشود.
تشخیص فرصت: آن چه در ادبیات کارآفرینی تشخیص فرصت نامیده میشود شامل سه مرحله متفاوت است: 1-احساس یا درک نیازهای بازار و یا منابع استفاده نشده. 2- تشخیص یا کشف یک تناسب بین نیازهای بازار و یا منابع استفاده نشده. 3- ایجاد و خلق تناسب جدید بین نیازها و منابعی که تا کنون در شکل دادن مفهوم کسب و کار از هم جدا بودهاند. این فرایندها به ترتیب شامل ادراک، کشف و خلقبوده و نشان دهنده تشخیص است.
تشخیص فرصت فرایندی است که طی آن افراد به این نتیجه میرسند که توان بالقوه ای برای خلق چیزی جدید شناسایی کرده اند که ظرفیت ایجاد ارزش اقتصادی را نیز دارد. ایده های کسب و کار اولیه ای که بعد از ارزیابی، کارآفرینان تشخیص میدهند که آنها توان تبدیل شده به فرصت کسب و کار مخاطره آمیز جدید را دارد و سپس تصمیم میگیرد که کسب و کاری را بر آن اساس شکل دهد.
عوامل موثر در تشخیص فرصت: تشخیص فرصت توسط افراد، تحت تاثیر محیط کسب و کار و قابلیت های فردی قرار دارد. عوامل منحصر به فرد کارآفرین که در تشخیص فرصت موثر هستند، عبارت است از :
- دانش پیشین: دانش پیشین در یک رشته خاص در افراد ظرفیتی ایجاد میکند که آنان را قادر به تشخیص فرصت های خاص میکند. این ظرفیت افراد را کریدور دانش میگویند.
- تجربه: کارآفرینان با تجربهی توانایی تشخیص سریع الگوها و فرصت های در حال شکل گیری را دارند. تجربه عبارت است از مجموعه ای از الگوهای فکری یا شخصی که شخصی در طی زمان توسعه مییابد و کارآفرین را قادر میکندکه فرصت ها را درک، آنها را غربال و تحلیل کند در نهایت تصمیم گیری کند و به طور اثربخشی نسبت به دیگران روی فرصت ها عمل نماید.
- شبکه های اجتماعی: شبکه اجتماعی کارآفرین، مهم ترین منبع بنگاه است. تماس های فرد کارآفرین با اعضای شبکه اجتماعیاش، اغلب منبع ایده های جدید کسب و کار است.
- عوامل شناختی و رفتاری: چهار جنبه شناختی و رفتاری موثر در عملکرد افراد هنگام تشخیص فرصت شامل توانایی (دانش، مهارت،خلاقیت،تجربه)، خودکفایی (اعتماد، طول زمان انجام)، انگیزش و مطلوبیت است.
انواع فرصت های کارآفرینانه: فرصت کارآفرینی میتواند در واکنش با تغییرات هر بخش از زنجیرهی ارزش پدیدار شود. 5 فرم فرصت کارآفرینی شامل موارد زیر میشود:
محصول و یا خدمت جدید بازارهای جغرافیایی جدید
مواد اولیه جدید روش جدید تولید
شیوه های نوین سازمانی
ارزیابی فرصت: قبل از حرکت به سمت بهره برداری از یک فرصت کارآفرینان باید کمی زمان صرف ارزیابی جذابیت فرصت شناسایی شده کنند.یک راه خوب برای مدیریت این مسیله آزمون هفت است که برای کمک به کارآفرینان جهت آزمون عملی بودن ایده های کسب و کار توسعه یافته است. این سوالات عبارتند از:
آیا مشتری هدف جذاب است؟
آیا بازار هدف جذاب است؟
آیا صنعت جذاب است؟
آیا مزیت پایداری در مواجهه با رقبا وجود دارد؟
چرا این فرصت باید مورد بهره برداری قرار گیرد؟
آیا میتواند عملی و اجرا شود؟
ما چقدر زنجیره ارزش از بالا به پایین را میشناسیم؟
بهره برداری از فرصت: یکی از مهم ترین ویژگی های کارآفرینان فرصت گرایی است و وجود فرصت در جامعه مشوق مهمی برای کارآفرینی است. این فرصت به گونه های متفاوتی میتواند وجود داشته باشد. وجود خواسته ها و نیازهای اجتماعی، وجود امکانات و منابع مادی و تخصصی و وجود تسهیلات موجب میشود که در ذهن کارآفرینان ایده ای شکل بگیردکه بتواند از این فرصت ها بهره برداری کند. نمیتوان بر پایه همه فرصت ها دست به اقدام زد. تصمیم گیری در مورد استفاده یا عدم استفاده از یک فرصت دربرگیرنده سنجش بالقوه آن فر صت نسبت به هزینه ای بهره برداری از آن و مقایسهی آن با نتایج دیگر اقدامات احتمالی است. بهره برداری از فرصت برای افرادی که منابع چندانی در اختیار ندارند و باید منابع لازم برای استفاده از فرصت ها را به دست بیاورند به مراتب پرهزینه تر از کسانی است که قبلا به منابع انسانی، منابع مال، اجتماعی مهمی دسترسی داشته اند. بنابراین افرادی که به منابع بیشتری دسترسی دارند، بهتر میتوانند از فرصت ها بهره برداری کنند. البته میزان نوآورانه بودن فرصت نیز بر احتمال بهره برداری از آن تاثیر میگذارد.